جارالله زمخشری
«محمود بن عمر» معروف به جارالله زمخشرى (۵۳۸-۴۷۶ ق)، مفسر، محدث، نحوى سنی مذهب در قرن ۶ هجری است. او در ادب و لغت عرب و فقه و حدیث و تفسیر استاد و متکلم معتزلى بود و شعر را بسیار نیکو مى‌سرود. تفسیر «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل» معروفترین اثر اوست.
| نام کامل | محمود بن عمر زمخشرى |
| زادروز | ۴۷۶ هجری |
| زادگاه | زمخشر، خوارزم |
| وفات | ۵۳۸ هجری |
| مدفن | جرجان، خوارزم |
| اساتید |
ابوالخطاب نصر بن بطر، ابوسعد شقانى، ابومنصور حارثی، محمود بن جریر ضبى اصفهانى، ابوالسن على بن مظفر نیشابورى،... |
| شاگردان |
ابوطاهر سلفى، اسماعیل بن عبدالله خوارزمى، ابوسعد احمد بن محمود،... |
| آثار |
الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، الفائق فی غریب الحدیث، اساس البلاغه، المستقصی فی امثال العرب، المقامات، النموذج،... |
زندگی‌نامه
محمود بن عمر زمخشرى در سال ۴۷۶ قمری - در عصر سلطان ملکشاه سلجوقی - در «زمخشر» یکى از روستاهاى خوارزم به دنیا آمد.
زمخشرى در خوارزم زندگى مى‌کرد که سالها مرکز بزرگ علمى به شمار مى‌آمد و در آن دیار، علم و معرفت رواج گسترده‌اى داشت. وى در این مرکز دانش‌هاى فراوانى را بدست آورد، قرآن را حفظ کرد و حدیث را فرا گرفت و در واژه‌شناسى عربى مهارت پیدا کرد.
زمخشری برای ادامه‌ی تحصیل و طلب علم به بخارا و از آنجا به خراسان رفت و در این دیار با برخی از دولت‌مردان سلجوقی، ارتباط برقرار نمود. سپس راهی اصفهان شد و پس از مدتی براى تکمیل تحصیلات خود راه بغداد را در پیش گرفت. تذکره‌نویسان، تاریخ ورود وى به بغداد و مدت اقامت در آن را ضبط ننموده‌اند. بازگشت وى از بغداد به درازا مى‌کشد به حدی که نوجوانى و جوانى وى در این شهر سپرى مى‌شود و به سن کمال مى‌رسد و از نظر رشد عقلى و فکرى به مقام مناسبى ارتقا مى‌یابد.
داودى در طبقات المفسرین مى‌گوید: «زمخشرى وارد بغداد شد و از ابوالخطاب نصر بن بطر و ابوسعد شقانى و شیخ‌الاسلام ابومنصور حارثی و گروهى دیگر از دانشمندان، حدیث و علم و معرفت آموخت». او همچنین ادبیات عرب را از ابومضر محمود بن جریر ضبى اصفهانى و ابوالحسن على بن مظفر نیشابورى فراگرفت.
ابوطاهر سلفى و زینب دختر شعرى از زمخشرى با اجازه روایت کرده‌اند. اسماعیل بن عبداللَّه خوارزمى و ابوسعد احمد بن محمود و دیگران نیز از وى اشعارش را نقل کرده‌اند.
زمخشری در ضمن مسافرت هاى خود مدت مدیدى در مکه اقامت کرد و به همین مناسبت به «جاراللَّه» (همسایه خدا) معروف شد. وى سپس از مکه به خوارزم برگشت و در شهر جرجان خوارزم رحل اقامت افکند. در آنجا به مرض مبتلا شد و پس از آن وفات نمود. تاریخ وفات وى را شب عرفه سال ۵۳۸ قمری ذکر کرده‌اند.
آثار و تألیفات
برخی از آثار علمی زمخشری عبارت است از:
- الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، در تفسیر قرآن
- الفائق فی غریب الحدیث
- اساس البلاغه، در لغت
- المستقصی فی امثال العرب
- ربیع الابرار و نصوص الاخبار، در ادبیات
- متشابه اسماء الرواة
- اطراق الذهب، در مواعظ و خطب
- النموذج، در نحو
- الرائض فی الفرائض
- النصائح الکبار
- روس المسائل، در فقه
- المنهاج، در اصول
- القسطاس، در عروض
- المقامات، در اخلاق
- الکلم النوابغ، در مواعظ
- دیوان شعر
منابع
- نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج۳، ص۱۶۴.